Poşet Yasası: Gerçekten çevreci mi yoksa mali bir kaynak mı?
Plastik malzemeleri ürettik, onlara bağımlı olduk ve şimdi plastik içinde boğuluyoruz. İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana kullanılan plastik, arabalardan medikal araçlara ve ürün paketlemeye kadar pek çok sektörde bulunmakta. 2015 yılındaki yaklaşık 450 ton toplam plastik üretiminin %35’ini oluşturan plastik poşetler ilk defa, 70’li yılların sonunda kullanıma girdi. Kolaylık ve kullanışlılıkları sayesinde hem perakende satıcılar hem de tüketiciler tarafından hızla kabul edildiler [1, 2]. Günümüzde dünya çapında 1 trilyon, dakikada 2 milyon plastik poşet kullanılmakta ve büyük oranda geri dönüştürülmediği için aynı hızda da üretim ihtiyacı doğuyor. Ortalama 100 milyar plastik poşet üretimi için yaklaşık 12 milyon varil petrol gerekiyor [3]. Doğada 400 yıldan uzun bir sürede ayrışabilen plastik atıklar güneş ve rüzgâr gibi çevresel faktörlerin etkisi ile daha küçük parçacıklara, yani mikro plastiklere (5 mm’den küçük plastik parçacığı) dönüşüyor. Yapılan bilimsel araştırmalar, bugüne kadar üretilen ve geri dönüştürülemeyen 6,3 milyar tonluk mikro plastik atığın, deniz ve okyanus ekosistemine karıştığını gösteriyor [2]. Ağustos 2017’de İspanya’da yapılan ve Nature bilim dergisinde yayımlanan bir araştırma “deniz ürünlerinin telafi edilemez ölçüde mikro plastikle kirlenmiş olduğu” sonucuna vardı. Nisan 2018’de Amerika Birleşik Devletleri’nde musluk suyu, bira ve deniz tuzunda mikro plastik kirliliği araştırması raporuna göre ortalama bir yetişkinin bedenine sadece bu üç kaynaktan yılda 5.800 sentetik madde girdiği sonucuna varıldı. Yani tükettiğimiz gıdalarla ve içtiğimiz suyla bedenimize giren mikro plastikler yalnızca bir çevre sorunu olmaktan öte bir gıda güvenliği sorununa da dönüşmüş vaziyette [4]. Tüm bu sebepler dolayısıyla son yıllarda plastik poşet kullanımının azaltılması ve geri dönüşümü dünya çapında bir gündem maddesi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ülkemizde de popüler ismi ile “Poşet Yasası” Çevre Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi kapsamında Kasım 2018’de Meclis Genel Kurulu’nda kabul edilerek yasalaştı. 1 Ocak 2019 itibarıyla plastik poşetler 25 kuruşa satılmaya başlandı ve bunun 15 kuruşu çevre projelerinin desteklenmesi amacıyla geri kazanım katılım payı olarak tahsil edilecek. İlgili yasa, tek kullanımlık petrol hammaddeli plastik ürünlerin kullanımını kısıtlamaya yönelik bir teşvik değil, yalnızca göstermelik bir “poşet ücreti” maddesidir. Atıkların kaynağında ayrıştırılmaması bir kader olarak ele alınmakta, çözüme değinilmemektedir. Aksine, atıkları ülke çapında kaynağında azaltmak makyajıyla bu yasa hayata geçirilirken, öte yandan Türkiye Kasım 2017-Ekim 2018 döneminde İngiltere’den 80 bin ton plastik çöp aldı. İngiltere’den Türkiye’ye gönderilen çöpler bir yıl öncesine kıyasla %33’lük bir artış gösterdi. Türkiye, Malezya’nın ardından İngiltere’nin en çok plastik çöp gönderdiği ikinci ülke konumuna yükseldi. Ayrıca, Malezyalı yetkililer, ülkeye gönderilen plastik çöplerin önemli bir bölümünün de geri dönüşümden geçemeyecek durumda olduğu ve çöplüklere gönderildiğini ifade etmekte [5]. Bu haber gösteriyor ki vatandaştan toplanan geri kazanım katkı payı, başka ülkelerin geri dönüştürülemeyecek kalitedeki plastiklerinin bertarafı gibi “çok verimli çevre projeleri”nin desteklenmesi için kullanılacak.
Sonuç olarak ne yapılmalı veya ne yapılabilir? Yalnızca plastik poşetin değil plastik içeren tüm malzeme üretiminin ve tüketiminin (plastik çatal, bardak vb.) azaltılması ve sonlanması ancak kamunun açık bir planlama yapması ile mümkün olabilir. Petrol hammaddeli plastik ürünlerden kâr eden firmalara teşvik vermek yerine, bu ürünlerin çevreye ve sağlığa zararı hakkında halkı bilinçlendirici çalışmalar yapılmalıdır. Plastik poşet özelinde, bu ürünlerin alternatifi olan bez çanta vb. gibi dayanıklı malzemelerin üretim ve kullanımı kamu tarafından teşvik edilmeli ve yaygınlaştırılmalıdır. Ayrıca teklifin hayata geçmesiyle geri kazanım katılım payı tutarı firmalara teşvik için değil, ekolojik yıkıma karşı yapılacak çalışmalar için kullanılmalıdır.
2. https://www.nationalgeographic.com/magazine/2018/06/plastic-planet-waste-pollution-trash-crisis/
3.
http://www.greenecoservices.com/countries-with-plastic-bag-restrictions/
Yorumlar kapalıdır.