Aşı patentleri niçin kaldırılmalı?

Pandeminin bitmesi için dünya nüfusunun büyük çoğunluğunun aşılanması gerekiyor. Elde birden fazla aşı bulunmasına rağmen özellikle yoksul ülkelerin aşıya ulaşımı adına inandırıcı bir planlama yok ve buradan çıkabilecek yeni bir mutasyonun eldeki aşıları işlevsizleşmesi ihtimali de söz konusu.

Bu tehlikeye karşılık aşı patentinin kaldırılarak tüm dünyada üretiminin planlanmasının pandemiye karşı en temel ve makul taleplerimizden biri olmasına rağmen patentin kaldırılmasının iyi bir fikir olmadığını söyleyen kişiler de var. Acaba öyle olabilir mi? Cevap kesinlikle hayır!

Bugün aşı gibi söz konusu keşfi yapılan buluşlar kişilerin kendi imkânlarıyla yapabileceği türden buluşlar değil. Bu çapta buluşların yapılabilmesi devasa bir görev dağılımı ile söz konusu olabiliyor ve bunun sonunda patent mucidin değil, şirketlerin oluyor.

Buluş için iki şeye ihtiyaç var: yetişmiş eleman ve para! Öncelikle yetişmiş elemanı devlet üniversiteleri karşılıyor. Salgın gibi durumlarda ise işin finansmanını da hükümetlerin hibeleriyle karşılıyorlar. Sonuç olarak aşı araştırmaları için gereken iki temel unsurun kaynağı aynı: dünya emekçilerinin ödedikleri vergiler. Şirketler ise az zahmete katlanıp büyük bir ticari gelire konmuş oluyor.

Patent uygulaması insan sağlığını birinci dereceden tehdit eden uygulamalardan biridir ve bizim anladığımız manada hakla, emek korumasıyla hiçbir ilgisi yoktur. Türkiye’de de büyük bir gündem olan SMA Tip1 hastalığı tedavisi bunun en acı örneklerinden biri. Bağımsız bir kuruluşun bağış toplayarak bulduğu tek dozla tedavi sağlayan Zolgensma adlı ilaç, uzun bir hikâyenin sonunda patentinin Novartis tarafından satın alınması ile beraber, üretim bedelinin çok düşük olmasına rağmen bugün tanesi 2 milyon dolara satılabiliyor. Ne mucidi ne de insanlığı koruyan, alınıp satılabilen patent uygulaması pandemiden önce de başta kanser olmak üzere pek çok hastalığın teşhis, tedavi, aşı, ilaç vb. masraflarının bu kadar yüksek olmasının bir numaralı sorumlusu idi. Bu garabet durum pandemi koşullarında çok daha ağır bir sonuç yaratıyor.

Patentin kaldırılmasının iyi bir fikir olmadığını savunanların ise aslında tek fikri var: kârı artırmak. Buna hizmet etmeyen tüm fikirler onlara göre kötü. Sadece Biontech aşısı ortağı Pfizer’in bugüne değin pek çok kez insan sağlığını tehlikeye atmaktan dolayı suçlu bulunmuş olması ve toplamda milyarlarca dolarlık cezaya tabi tutulması bile yeterince şey anlatıyor olmalı. Pfizer için aşı patentin kaldırılması, bu kârlı suçları işlemekten vazgeçmesi kadar kötü bir fikir.

Aşı patentinin kaldırılması pandemi ile mücadele adına önemli bir başlangıç olur. Bugün halihazırda devam eden aşı araştırmaları için harcanan bütçe, zaten bulunmuş aşının üretimi için seferber edilse dahi tüm insanların aşılanması için büyük bir kapasiteye erişmemiz son derecede mümkün.

Aşıyı üreten bilim insanlarını firmalar değil dünya emekçileri finanse etti, aşı çalışmaları için yapılan hibeleri de öyle. İlaç tekellerinin aşılar üzerinde tek kuruşluk bir hakkı bile yok.

Görsel: Ariel Davis