Pandemi dönemindeki büyüme dalgası duruldu: Teslimat şirketleri kuryelere saldırmaya hazırlanıyor

Covid-19 pandemisiyle birlikte yemek siparişi teslim eden firmaların işlem hacminde devasa bir büyüme yaşandı. Birçok firma binlerce yeni kurye aldı, yüzlerce yeni depo açtı. Bunun nedeni kapanmalardan dolayı sosyal hayatın görece kesintiye uğramış olmasıydı. Dolayısıyla pandemide kuryeler, eskisinden çok daha yoğun bir şekilde çalışıp, hız ve yarış baskıları altında ölümle yüzleşirlerken, teslimat firmaları kârlarına kâr kattı. Bu firmalar, kuryelerinin en temel sosyal haklarını tanımazken, pandemiden oldukça yüklü bir servet kazanmak için faydalandılar.

Yemeksepeti’nin sahibi Delivery Hero başta olmak üzere Uber Eats, Just Eat Takeaway ve Deliveroo, 2020 yılı boyunca pandemi kısıtlamaları nedeniyle hisse senetlerinin yükseldiklerini gördü. Ancak hükümetlerin 2021’de “normale” dönüş yönünde yaptığı açıklamalar, teslimat şirketlerinin pandemi kaynaklı olağanüstü büyümesinin belirli bir durağanlık yaşayabileceği yorumlarını da beraberinde getirdi.

Bunun karşısında, pandemi süresince tüketici alışkanlıklarının kalıcı olarak değiştiğini ve yemek sipariş sektörünün belirli bir büyümeyi sürdüreceğini öngörenler de var. İnternet sitelerinin giriş-çıkış trafiğini ve aynı zamanda telefonlara indirilen uygulamaların kullanım sıklığını raporlayan SimilarWeb adlı kuruluşta çalışan Alisha Kapur’un görüşü bu yönde. Kendisi gözlemlerini şu şekilde dile getiriyor: “Tüketiciler yüz yüze yemek yemeye daha sık dönmelerine rağmen, gıda dağıtım uygulaması kullanımı yavaşlamadı.”

Ancak açıklanan raporlar birçok teslimat firmasının ekonomik kazancının gerilemekte olduğunu gösteriyor. Uzmanlar sektörde bir “konsolidasyon” ihtiyacından bahsediyorlar. Ne demek bu “konsolidasyon”? Bunun anlamı, şirketlerin devasa büyüme döneminde gerçekleştirdiği yatırımları karşılamak için işçilerin ücretlerine ve sosyal haklarına saldıracak olması.

2020 boyunca yükselen hisse senetleri, 2021’deki “normale” dönüş çağrılarıyla birlikte durulmuştu. Son dönemlerde ise hisse senetlerinde bir düşüş eğilimi baş gösterdi. Bunun başlıca sebepleri arasında sektörde yoğunlaşan rekabet ve artan kurye grevleri ile eylemleri var. Aynı zamanda restoranların haklarını korumaya dönük getirilen birtakım yasal uygulamalar da şirketleri korkutmuş durumda. Mesela ağustos ayında Amerika Birleşik Devletleri’nin New York şehrinde, sipariş teslimat şirketlerinin restoranlardan yüzde 15’in üzerinde komisyon alması yasaklandı.

New York’taki bu yeni düzenleme, haziran ayında 7,3 milyar dolarlık Amerikan rakibi GrubHub’ı satın alan Hollanda merkezli sipariş teslimat şirketi Just Eat Takeaway’e, yılın ikinci yarısında 116 milyon dolara mal olacak. Takeaway’in hisseleri bu sene yüzde 20 oranında düştü. Uzun vadeli bir hissedar olan Cat Rock, Takeaway’deki varlıklarını satacağını duyurdu.

Hatırlatalım: Yemeksepeti’nin Alman sahibi olan Delivery Hero, hisseleri yüzde 20 oranında düşen Takeaway’in yüzde 7,4’üne sahip. Delivery Hero ayrıca Deliveroo’nun yüzde 5,03’üne ve Glovo’nun yüzde 37’sine sahip. Son olarak Delivery Hero, 19 Ekim’de yaptığı bir açıklamayla Almanya’daki sipariş teslimat şirketi Gorillas’ın yüzde 8’ini satın aldığını duyurdu.

Teknoloji devi olan Hollandalı şirket Prosus, Delivery Hero’nun yüzde 27,42’sine sahip. Bu şirket Nisan 2021’de, “diğer çevrimiçi faizlerdeki zararlarını dengelemesi için”, Çinli oyun ve sosyal medya devi Tencent Holding’deki yüzde 2’lik hissesini 14,6 milyar dolara satmak durumunda kalmıştı. Prosus’un bahsettiği çevrimiçi faizlerden gelen zarar, sipariş teslimat sektöründeki durulmanın bir sonucuydu.

Devasa bir tekel olan Amazon’un sipariş teslimat firması olan Deliveroo ise, 20 Ekim’de yaptığı açıklamada 2021’deki büyüme hedefini yükseltmiş olsa da, hisse senetleri hâlâ mart ayındaki halka arz fiyatının oldukça altında işlem görüyor.

Tablo açık: Sipariş teslimat şirketleri, hükümetlerin pandemide hayat geçirdiği işçi düşmanı politikalardan faydalanarak, kuryeleri ölümcül bir çalışma rejimin mahkûm etti ve bu yağmanın karşılığında büyük bir servet kazandı. Bugün pandemi kaynaklı kısıtlamalar azaldığı oranda, firmaların borsa değerleri de düşme eğilimine girdi. Bunun karşısında firmalar ücretleri düşürmeye, güvencesiz ve ölümcül çalışma rejimini hâkim kılmaya, sendikal ve sosyal haklara saldırmaya, esnaf kurye gibi taşeron çalışma biçimlerine geçmeye çalışacak. Patronların bu saldırı dalgasını ancak işyerlerimizde komiteleşerek ve sendikalaşarak engelleyebiliriz.