2023’te bilim ve teknolojide neler oldu?

6 şubat depremleri, seçimler, derinleşen ekonomik kriz derken yoldaşımız Muhittin Karkın’ı kaybetmenin verdiği derin acı ve üzüntüyle kötü bir sene daha geçirdik ama tarihin ve geleceğin bizden beklediği gibi umutsuz değiliz. Enternasyonal birliktelik için mücadele ederken, sınıfsal ihtiyaçlara talebin arttığı ve gençlerin verdiği değişim isteğini her noktada daha çok hissettiğimiz bir yıl da oldu. Peki tüm bunlar yakınımızda olurken, bilim ve teknoloji açısında 2023’te neler oldu, gelin beraber bakalım.

Yapay zekâ artık bizden biri

Belki de her sene yapay zekânın senesi olacak ve buna alışmamız lazım. Geçtiğimiz senelerde ham halinin bile sınırlı zekâ gerektiren olaylarda insanı kolaylıkla yenebildiğini gördüğüm yapay zekâ (YZ), artık metin üretimi ve yaygın zekâ kullanımı açısından ortalama ortaokul talebesinin yeteneklerine erişmiş durumda. Büyük şirketlerin hepsi, yeni bir dünya bulmuş gibi bütün büyük yatırımlarını YZ ve onunla ilgili teknoloji alanlarına yapıyor. İnsanlık için müjde gibi gelen bu atılımlar aslında belki de fakirleşmemize ve daha zor koşullarda hayatlarımızı idame etmemize neden olacak. Hollywood’da senaristler 2023 başında güvencesizliğe ve YZ’nin yerlerini almaya başlamasına karşı greve çıkmıştı ve sektör kâr hırsından dolayı regülasyon hazırlamak yerine cılız bir destek verdi. Buna rağmen göreceli kazanımlar oldu. Fakat bu sorun her sene giderek artacak ve devletlerin ve kurumların hâlâ bununla ilgili bir hazırlığı yok. Bunun Sanayi Devrimi’ndeki durumdan farkı, artık sadece makinenin sermaye emrinde olmaması, yanında zekâ da var ve bu insanlık için ciddi bir sorun olabilir.

Yeni sıtma aşısı

Modern tıbbın ortaya çıkmasından itibaren sıtmaya karşı verilen mücadele ve aşı bulma çabası, bu yıl sonunda sıtmaya karşı makul fiyatlı aşı R21’in üretilmesi ile zafere ulaşacak! Aşı, Oxford Üniversitesi tarafından geliştirildi ve bulunan ikinci sıtma aşısı oldu. RTS,S adı verilen ilk aşı, ilaç şirketi GlaxoSmithKline (GSK) tarafından geliştirilmişti. R21 aşısı, ilk aşıya göre daha uygun fiyat ve kolay üretim metoduna sahip. Bu sayede özellikle Asya ve Afrika’daki yoksul halkların önemli bir sorunu olan sıtmaya karşı nihai zafer kazanmaya çok yakınız! 2023 yılında bu bölgelerde 250 milyon kişinin sıtmaya yakalandığı ve 500 binden fazla ölümün gerçekleştiği tahmin ediliyor.

Uygun maliyetli karbon yakalama

Her sene sıcaklık rekorları kırarken, kapitalist sistem sanki yarınlar yokmuşçasına daha çok üretmenin peşinde. Daha çok enerji talebi üretimle beraber katlanıyor ve buna bağlı olarak coşan karbon emisyonu ile tüm insanlık yüzleşiyor. Neredeyse her sayımızda doğa ve iklim kriziyle ilgili bir yazımız veya ona bağlı olan bir durumu haber yapmaya başladık. Bu, her sene artan ve durmak bilmeyen karbon emisyonundan dolayı oluyor. Bu sene 40,5 milyar tona çıktığı tahmin ediliyor. Ortalama sıcaklık artışını 1,5 °C tutma hedefinden şimdiden çok uzaktayız. Fakat bir sorun varsa çözümü de var diyen sermaye, bu karbonu havadan yakalamak için teknoloji geliştirmeye başladı bile. Geçtiğimiz yıllarda oldukça pahalı olan bu sistemler, şimdiden ton başına 1000 dolar civarına düşmüş durumda. Ama bu işe en çok yatırım yapan sektör kim, tahmin edin. Tabii ki petrolcüler. Asıl mevzu yaşadığımız doğayı hasta etmemek olmalıyken, yenilenebilir enerji ve gelişmiş nükleer enerjilere yatırım yapmamız lazımken, sermaye ona ilaç geliştirme derdinde.