Toplu iş sözleşmesi

İşçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılır. İşçilerin ve işverenlerin karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumları, çalışma şartları, hizmet akdinin yapılması, içeriği ve sona ermesiyle ilgili konuları düzenler. İşçi ve işverenin karşılıklı hak ve borçlarını, uyuşmazlıkların çözümü, sözleşmenin uygulanması ve denetimi için başvurulacak yolları düzenleyen hükümler içerir.

Grev ve Lokavt Yasasının (TİSGLY) kapsamı itibariyle iki tür toplu iş sözleşmesi vardır; tek bir işyerini kapsayan işyeri toplu iş sözleşmesi ve aynı işkolundan birden çok işyerinden oluşan işletmeyi kapsayan işletme toplu iş sözleşmesi.

İşletme toplu iş sözleşmesi; bir gerçek ve tüzel kişiye veya bir kamu kurum ve kuruluşuna ait aynı iş kolundan birden fazla işyerine sahip bir işletme, bu durumda sadece bir tane toplu iş sözleşmesi yapabilir.

İşletme toplu iş sözleşmesinin yapılabilmesi için aynı iş kolunda bulunan işyerlerinin tek bir tüzel kişilik olarak aynı işletme bünyesinde birleşmiş olması gerekir. Ancak kamu işletmeleri açısından böyle bir zorunluluk söz konusu değildir. Kamu kurum ve kuruluşlarına ait işyerleri ayrı tüzel kişiliklere ait olsalar dahi bu kurum ve kuruluşlar için tek bir toplu işletme sözleşmesi yapılabilir.

Grup toplu iş sözleşmesi; uygulamadan kaynaklanan ve aynı işkolu içinde yer alan ve farklı işverenlere ait birden çok işyerini kapsayan, aynı görüşme sürecinin sonucunda ortaya çıkan bir toplu iş sözleşmesi türüdür. Grup toplu iş sözleşmelerinin yapılması tamamıyla işçi ve işveren sendikalarının isteğine bağlıdır, yasal bir zorunluluğu yoktur, işçi ve işveren sendikaları toplu iş sözleşmesine zorlanamazlar.

Anayasaya ve TİSGLY’ye göre bir işyerinde yürürlükte olan bir toplu iş sözleşmesi varken yapılacak toplu iş sözleşmesi geçerli değildir.

Yasaya göre sendika niteliği taşımayan işçi ve işveren toplulukları kendi adlarına toplu iş sözleşmesi yapamazlar. Ayrıca işçi sendikalarının toplu iş sözleşmesi yetkisine sahip olabilmeleri için; kurulu olduğu işkolunda çalışan işçilerin en az yüzde 10’unun üyeliğine ve sözleşmenin yapılacağı işyerinde veya işyerlerinin her birinde çalışan işçilerin yarıdan fazlasının üyeliğine sahip olması gerekir. Fakat tarım ve ormancılık, avcılık ve balıkçılık işkolunda toplu iş sözleşmesi yapabilmek için yüzde 10 koşulu aranmaz. Bir işkolunda çalışan işçilerin yüzde 10’unun tespitinde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın her yıl Ocak ve Temmuz aylarında yayımlanan istatistikler esas alınır.

Av. Zeki Öçal’ın Sorun Yayınları’ndan çıkan Soru ve Yanıtlarıyla İşçiler İçin Temel Hukuk Bilgileri kitabından yararlanılmıştır.